Αφιερωμένο στην πολύτιμη προσφορά του ιστορικού Έφορου των Κυκλάδων και ερευνητή αρχαιολόγου είναι ο τόμος που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΜΕΛΙΣΣΑ με τίτλο «Από τη Μύκονο στο Αιγαίο | ΝΙΚΟΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ. Ένας λόγιος αρχαιολόγος στο β΄ µισό του 20ού αιώνα».
Η έκδοση κυκλοφόρησε με την υποστήριξη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και του Δήμου Μυκόνου και εστιάζει στις λιγότερο ή περισσότερο γνωστές πτυχές της συνεισφοράς του Ζαφειρόπουλου στην ανάδειξη των αρχαιοτήτων στις Κυκλάδες.
Οι ανασκαφές και οι δημοσιεύσεις του με την ιδιότητα του ερευνητή αποδεικνύουν την επιστημονική του πληρότητα και δεινότητα, ενώ παράλληλα ως αρχαιολόγος αφιερώθηκε στην προστασία των αρχαιοτήτων και την ανάδειξη της κυκλαδικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Κήρυξε δεκάδες αρχαιολογικούς χώρους και διατηρητέους οικισμούς στα κυκλαδονήσια, όπως τη Χώρα Μυκόνου, διασώζοντας από τον αφανισμό ένα από τα σπουδαιότερα ιστορικά οικιστικά σύνολα του αρχιπελάγους. Εκτός αυτών, του οφείλουμε το δίκτυο των μουσείων που υπάρχει σήμερα στις Κυκλάδες. Η δημιουργία των μουσειακών υποδομών διέσωσε τα κινητά αρχαία, που βρίσκονταν διάσπαρτα σε ύπαιθρο και οικισμούς, στέγασε τα ευρήματα των ανασκαφών και έδωσε τη δυνατότητα στους αρχαιολόγους να τα μελετήσουν και στο κοινό να τα επισκέπτεται.
Το πρώτο μέρος της έκδοσης αναλύει τα κυριότερα σημεία του έργου του Ζαφειρόπουλου σε Κυκλάδες και Σάμο. Περιλαμβάνει ενότητες για τα μουσεία που δημιούργησε ή επέκτεινε ο Ζαφειρόπουλος, τις ανασκαφές που διενήργησε, τους αρχαιολογικούς χώρους που ανέδειξε και τις ενέργειές του για την προστασία της νησιωτικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, ενώ σκιαγραφείται η προσωπικότητά του και δίνονται στοιχεία της βιογραφίας του.
Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται αδημοσίευτα ή λιγότερο γνωστά κείμενα του Ζαφειρόπουλου. Η βαθιά πολιτικοποιημένη φύση του διαφαίνεται στην κριτική του Γ. Θεοτοκά, οι πολύπλευρες αρχαιολογικές του γνώσεις στο αδημοσίευτο κείμενο για το Καγκάδι, η αγάπη του για τις Κυκλάδες, τη νησιωτική παράδοση και το διαχρονικό τους τοπίο στο κείμενο για την Πάρο και στην ομιλία του στον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων, ενώ η ανθρώπινη πλευρά του στον επικήδειο λόγο για την απώλεια του αγαπημένου του φίλου και προκατόχου του στην «Αρχαιολογική Περιφέρεια Μυκόνου», του Νικόλαου Κοντολέοντα.
Στο τρίτο μέρος παρουσιάζονται κείμενα ανθρώπων που μαθήτευσαν πλάι στον Ζαφειρόπουλο, έγκριτων επιστημόνων και ερευνητών, αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων και συντηρητών. Στα κείμενά τους αποτυπώνεται όχι μόνον η συναναστροφή των συγγραφέων με τις αρχαιότητες και τον προϊστάμενο και δάσκαλο Ζαφειρόπουλο, αλλά και η σχέση τους με τους νησιωτικούς τόπους που φάνταζαν μαγικοί για όλους όσοι έρχονταν εκεί πρώτη φορά, μεγαλωμένοι σε αστικά κέντρα της υπόλοιπης Ελλάδας. Κάποια κείμενα πραγματεύονται διεξοδικότερα πτυχές της δράσης του Ζαφειρόπουλου για την ανάδειξη και την προστασία του πολιτισμού του Αιγαίου είτε εξερευνώντας τα αρχεία είτε δημοσιεύοντας υλικό από τις ανασκαφές του.
Το βιβλίο, σε επιστημονική επιμέλεια της Φωτεινής Ζαφειροπούλου και της Ζώζης Παπαδοπούλου, συμβάλλει στην ανάδειξη του Νίκου Ζαφειρόπουλου ως υποδειγματικού κορυφαίου επιστήμονα και δημόσιου λειτουργού, ο οποίος δεν περιορίστηκε στην προαγωγή της αρχαιολογικής επιστήμης αλλά δημιούργησε το πλαίσιο για να υπάρξει και να ευδοκιμήσει η κυκλαδική αρχαιολογία.
